Kuzey Paktolos Sektörü: E ve EA Kiliseleri, Roma Villası ve Lidya Altın Arıtımevi ile Kybele Sunağı

Şehri koruyan sur duvarları dışında kalan ve Sart Çayı’nın kıyısında yer alan bu kazı sahasında, dört önemli unsur yer almaktadır (şek. 1).

Sektörün kuzey kısmında, MÖ 6. yy’ın ilk yarısında, Lidyalılar tarafından, elektrumu (altın ve gümüş alaşımı) saf altın ve saf gümüş haline dönüştüren Lidya tesisleri (fırınlar ve küpeller) ile tanrıca Kuvava’ya (Kybele’ye) adaklar için kurulmuş bir sunak yapılmıştır.

Apsisli iki yapıyı da içeren Akhaimenid Pers dönemine ait kalıntılar ve tabakalar, sektörden geçen dar bir Roma sokağının altında ortaya çıkarılmışlardır.

Sektörün orta kısmında, özel bir hamama ve mozaik döşemeye sahip olan Roma villasına ait kalıntı yer almaktadır. Hayvan, kuş ve deniz yaratıkların betimlendiği mozaikler halen Manisa Müzesi’nde bulunmaktadır (şek. 2, 3, 4).

MS 4. yy’a ait bazilika kilisesi, dar sokağın diğer tarafında, villanın karşısında yer almaktadır (şek. 5).

13. yy’da, Bizans yönetim karargâhının Nymphaeum (Kemalpaşa) ve Magnesia at Sipylum (Manisa) yakınlarında bulunduğu dönemde çok kubbeli, cephesi bezemeli bir kilise, bazilika kilisesinin kalıntılarının üzerine inşa edilmiştir (şek. 6).

“Altın Arıtımevi,” altın ve gümüş karışımından oluşan bir alaşım olan elektrumu (doğal ya da suni), bileşen unsurlarına ayrıştıracak tesislere sahipti. MÖ 6. yy’da, Lidya Kralı Kroisos zamanında, dünyanın ilk saf altın ve gümüş sikke darbının gerçekleştirildiği zamanda kullanılmıştır (şek. 7, 8).

Altın arıtımında kullanılan teknikler, sementasyon, ergime ve küpelasyondur. Sementasyon, elektrumdan saf altını ayrıştırma işlemidir. İnce elektrum şeritleri, tuz ve tuğla tozu katmanlar halinde bir çömleğe yerleştirilir ve düşük ısıdaki ocaklarda, saf altın elde edilene kadar uzun süre pişirilirdi (şek. 9). Ergime ve küpelasyon, ayrıştırılmış olan altın alındıktan sonra geriye kalan gümüşün, tuğla tozundan, tuzdan, ve pişirme kabından çıkartılması tekniğidir. Gümüş klorür ile kurşun ergiyerek, gümüş kurşun alaşımı haline dönüşür ve karışım, “küpel ocağı” olarak tabir edilen, külden yapılma ocakta ısıtılarak, gümüş elde edilir. Bu alanda yüzlerce aynı tip ocak bulunmuştur (şek. 10, 11, 12).

Arıtım işlemlerinin başarılı olması için, bu atölyelere yakın bir alanda, tanrıca Kuvava’ya (Kybele’ye) hediyelerin sunulduğu kayrak taşından yapılmış bir sunak bulunmaktadır (şek. 13, 14). Sunağın köşelerine kireçtaşından yapılmış küçük aslan heykelleri yerleştirilmiştir (bkz. Lidyalılar ve Dünyaları cat. 13, 14). Orijinal sunağın üstü MÖ 5. yy’da daha büyük kayrak taşlarıyla kaplanmış ve Lidya aslanları da bu yapının içinde kalmıştır.

Greenewalt, “Sardeis’te Altın ve Gümüş Saflaştırma”; Ramage and Craddock, King Croesus’ Gold; Buchwald, “Sardis Church E: A Preliminary Report”; Buchwald, Churches E and EA at Sardis; Cahill et al., “Depletion-Gilding of Lydian Electrum Coins and the Sources of Lydian Gold”.